HESHTJA E ADMINISTRATËS – NJË PENGESË SISTEMIKE PËR TRANSPARENCËN
Agjencia për Mbrojtjen e të Drejtës për Qasje të Lirë në Informacione me Karakter Publik ka përgatitur një analizë të heshtjes së administratës në Ballkanin Perëndimor. Heshtja e administratës – mosveprimi ndaj kërkesave për informacion brenda afatit të përcaktuar me ligj – është identifikuar si një pengesë kryesore sistemike për transparencën dhe llogaridhënien e institucioneve në rajon.
Analiza, e cila krahason të dhënat për vitin 2023 dhe 2024 nga Maqedonia e Veriut, Shqipëria, Kosova, Mali i Zi, Serbia dhe Bosnja dhe Hercegovina, tregon se shkalla mesatare e heshtjes së administratës arrin një shifër alarmante prej 56.3%. Kjo tregon një model të thellë institucional të shmangies së llogaridhënies dhe transparencës së informacionit publik.
Shkaqet kryesore për heshtje janë
- Institucionet shmangin me vetëdije reagimin ndaj temave të ndjeshme.
- Mungesa e një kulture institucionale të llogaridhënies.
- Edhe pse ligjet parashikojnë dënime, ato rrallë zbatohen, duke krijuar një ndjenjë pandëshkueshmërie.
- Zyrtarët përmbahen nga dhënia e informacionit për shkak të zbulimit të mundshëm të dështimeve, parregullsive ose paligjshmërive institucionale, si dhe për shkak të mundësisë së shkaktimit të reagimeve negative nga publiku ose media. Frika nga zbulimi i dështimeve ose reagimeve negative.
Pavarësisht aktivitetit gradual të gjykatave në mbrojtje të së drejtës për akses të lirë, efekti i tyre është i kufizuar. Procedurat administrative janë të gjata dhe zhvlerësojnë rëndësinë e informacionit të kërkuar. Përveç kësaj, jurisprudenca është e pabarabartë, dhe zbatueshmëria e vendimeve gjyqësore është shpesh e dobët, gjë që dekurajon qytetarët dhe gazetarët.
Analiza ofron rekomandime për kapërcimin e këtij problemi sistemik:
Futja e sanksioneve më të rrepta ligjore për heshtjen administrative dhe justifikimi i detyrueshëm me shkrim për refuzimin e një kërkese për akses në informacion.
Përgjegjësia dhe sanksionet për zyrtarët dhe personat përgjegjës që nuk veprojnë sipas kërkesave.
Zhvillimi i platformave dixhitale për dorëzimin dhe monitorimin elektronik të kërkesave, me njoftim automatik të organeve mbikëqyrëse për progresin e procedurës.
Trajnimi dhe edukimi i stafit administrativ mbi rëndësinë e transparencës dhe të drejtës për akses të lirë në informacionin publik.
Bashkëpunimi rajonal për monitorimin dhe treguesit e përbashkët për efektivitetin e LQLIKP.
Përdorim më i madh i të Dhënave të Hapura si një nevojë kyçe e sektorit të biznesit, organizatave të shoqërisë civile dhe medias.
Nëse heshtja e administratës vazhdon, besimi i qytetarëve humbet, media dhe studiuesit dekurajohen dhe kapaciteti demokratik i shoqërive mbetet i dobët. Ekziston rreziku që në vendet e Ballkanit Perëndimor, transparenca formale të shërbejë si një perde për mbylljen institucionale.
Analiza arrin në përfundimin se qasja e lirë në informacionin publik është më shumë sesa një procedurë administrative – është çështje e sundimit të ligjit, ndërtimit të besimit dhe integritetit të institucioneve. Për përparim të vërtetë, është i nevojshëm një kalim nga transparenca deklarative në atë substanciale, me përfshirjen e të gjithë palëve të interesuara përkatëse.
Analizën mund ta gjeni në linkun e mëposhtëm:
