СУМИРАНА ИНФОРМАЦИЈА ЗА ГОДИШНИОТ ИЗВЕШТАЈ ЗА РАБОТАТА НА АГЕНЦИЈАТА ЗА 2024 ГОДИНА
Правото на слободен пристап до информации од јавен карактер е еден од основните механизми за обезбедување транспарентност и отчетност на имателите на информации од јавен карактер. Ова право е клучно за граѓаните, медиумите и граѓанските организации во нивните напори да вршат надзор врз работата на институциите и да спречат злоупотреба на јавните ресурси.
Годишниот извештај за работата на Агенцијата за заштита на правото на слободен пристап до информации од јавен карактер за 2024 година, дава детален преглед на состојбата со имплементацијата на Законот за слободен пристап до информации од јавен карактер, вклучително за бројот на поднесените барања, жалби, решени предмети, како и за активностите, предизвиците и достигнувањата во областа на транспарентноста и пристапот до информации во Северна Македонија.
Извештајот ја нагласува важноста на слободниот пристап до информации како демократско право кое придонесува кон зголемување на транспарентноста и одговорноста на имателите на информации, како и неговата важност во борбата против корупцијата.
Клучни активности и достигнувања:
Во текот на 2024 година, до Агенцијата биле поднесени 354 жалби. Од нив, 245 жалби (69,2%) биле поради молк на управата, што укажува на континуиран проблем со институциите кои не постапуваат по барањата за пристап до информации, во законски утврдените рокови.
Во врска со годишните извештаи на имателите за примената на Законот, од вкупно 1.465 иматели на информации, 1.414 (96,52%) доставиле годишни извештаи до Агенцијата, додека 51 институции (3,48%) не ја исполниле оваа законска обврска.
Најмногу барања за информации биле доставени до:
- Единиците на локална самоуправа и планските региони – 2.266 барања
- Органите на државната управа – 2.115 барања
Жалбите најчесто биле поднесувани против:
- Органите на државната управа – 140 жалби;
- Општините и Центрите за развој на плански региони – 93 жалби;
- Јавните претпријатија и јавните установи – 43 жалби;
- Судската власт – 25 жалби;
- Правните и физички лица кои вршат јавни овластувања – 25 жалби;
- Образовните институции – 20 жалби;
- Здравствените институции – 7 жалби и
- Политичките партии – 1 жалба
Во извештајот за работата на Агенцијата се потенцира на значителното подобрување на проактивното објавување на информации од страна на имателите на информации на нивните веб страници, иако остануваат предизвиците поврзани со ажурирањето и точноста на податоците. Продолжена е соработката со граѓанските и меѓународните организации и тела, се со цел подобрување на пристапот до информации и размена на најдобрите практики во оваа област. Ратификацијата на Тромсо Конвенцијата претставува важен чекор кон унапредување на правната рамка за пристап до информации во Северна Македонија. Во извештајниот период спроведени се и девет бесплатни обуки за службените лица, поделени во два циклуса, при што беа опфатени вкупно 200 учесници од различни институции.
Предизвици во имплементацијата на ЗСПИЈК и работата на Агенцијата:
- И покрај подобрувањата, молкот на управата останува сериозен проблем, со 69,2% од жалбите поднесени токму поради непостапување на институциите.
- Одредени јавни институции и натаму не постапуваат по решенијата на Агенцијата, што укажува на потребата од засилени механизми за санкционирање.
- Ограничените финансиски и кадровски ресурси на Агенцијата претставуваат пречка за ефикасна реализација на сите активности.
- Неопходна е поголема свест кај раководните структури во институциите за значењето на транспарентноста и правото на пристап до информации.
- Потребно е поинтензивно следење на состојбата со примената на Законот за слободен пристап до информации и континуирано подобрување на неговата имплементација.
Препораки:
- Зголемување на капацитетите на Агенцијата преку финансиска и кадровска поддршка за да може поефикасно да ги извршува своите надлежности.
- Засилување на механизмите за санкционирање на институции кои не постапуваат по законските обврски.
- Промовирање на култура на проактивно објавување информации како начин за намалување на потребата од формални барања за пристап до информации.
- Продолжување на едукацијата на службените лица и подобрување на дигиталните алатки за управување со информации.
- Спроведување на дополнителни истражувања и анализи за причините за непостапување на институциите по барањата за пристап до информации.
- Подобрување на соработката со правосудните органи за побрзо решавање на управните спорови поврзани со пристапот до информации.
Заклучок:
Годишниот извештај покажува напредок во однос на транспарентноста и пристапот до информации во целина, но истовремено посочува и на значајни предизвици кои треба да бидат надминати за остварување на ова основно човеково право.
Само преку поголема ефективна имплементација на Законот и на проактивната транспарентност, ќе може да се обезбеди целосна достапност на информациите од јавен карактер и зголемена доверба на граѓаните во институциите.
Со посветеност од страна на сите засегнати страни, можно е да се постигне поголема транспарентност и отчетност на јавните институции во Северна Македонија.
Целосниот Годишен извештај за работата на Агенцијата можете да го симнете на следниот линк:
